Jaap Bijl

Oorspronkelijk gepubliceerd in Streekarchief Eiland IJsselmonde Kwartaalbericht Winter 2017 (jaargang 32, nummer 4)

In juli heeft het Streekarchief op haar website al aandacht besteed aan de herontdekte muurschilderingen in de drie panden aan de Cranendonkweg waarvan de sloop inmiddels al voltooid is.

Germaine Bijl, dochter van kunstschilder Jaap Bijl, had  gehoord dat de drie panden aan de Cranendonckweg, nummers 73 tot en met 147 zouden worden gesloopt en vroeg zich af hoe het zat met de muurschilderingen van haar vader. Al snel na oplevering van de (destijds bejaarden) woningen werden de muurschilderingen bedekt met een schrootjeswand. De kunstwerken waren iets te progressief en modern voor de nieuwe (oudere) bewoners en de woningbouwcorporatie loste dit op deze wijze dan maar op.

Meer dan 40 jaar bleven de muurschilderingen van Jaap Bijl dus op deze wijze aan het oog van de wereld onttrokken.

Contact met de woningbouwvereniging door het Streekarchief en Rob Warnas, beheerder van de Facebookpagina “Oud IJsselmonde”, leidde uiteindelijk tot het resultaat dat de schrootjes werden verwijderd en dat de muurschilderingen voor de sloop nog zichtbaar werden voor het publiek, maar vooral voor Germaine en haar moeder Nellie, die de kunstwerken graag nog een keer wilden zien.

Niet alleen Rob, maar ook het Streekarchief, was met stomheid geslagen, omdat zij niet op de hoogte waren van de muurschilderingen aan de Cranendonckweg.

Dankzij dit bijzondere verhaal heeft IJsselmonde niet alleen hernieuwd kennisgemaakt met een aantal kunstwerken van Jaap Bijl, maar ook met de kunstschilder Jaap Bijl zelf. Een bijzonder en markant figuur uit de geschiedenis van IJsselmonde.

Jaap werd op 2 december 1924 geboren als zoon van huisschilder Hermen Mennes Bijl en Hilletje den Braber. Hij was de oudste zoon in een gezin van vijf kinderen. Er werden verder nog twee zonen (Dingeman en Aart) en twee dochters (Willy en Mary) geboren. Toen Jaap geboren werd waren Hermen en Hilletje net een aantal maanden woonachtig aan de Kabeljauwsestraat in het Oude Noorden, waar zij na hun huwelijk in 1923 waren gaan wonen.

Jaap groeit op in het Oude Noorden waar zijn vader werkzaam was als huisschilder. De schilderkunst heeft hij dus met de paplepel ingegoten gekregen. Zijn opa Jacob (naar wie hij was vernoemd) was werkzaam als gemeentebode, en woonde aan de Kerkhoflaan in het naburige Crooswijk.

Op de persoonskaart van Jaap is na te lezen dat hij aardig wat vakken heeft uitgeoefend voordat hij uiteindelijk zijn draai vond als leraar. De beroepen die vermeld staan zijn o.a. kunstschilder, havenarbeider, reclame-ontwerper en ontwerper-kunstschilder.

Jaap trouwde op 23 november 1949 met de 27-jarige Rotterdamse Kaatje Slooter, dochter van Jan Slooter en Janna Andeweg, van de Katendrechtseweg. Uit dit huwelijk werd in 1950 een zoon geboren.

Na de ontbinding van dit huwelijk in 1957 verhuisde Jaap, na een aantal korte verblijven aan het Middellandplein en aan de Hooglandstraat, naar IJsselmonde. Hij stond vanaf 22 juli 1957 ingeschreven op de Brandaanstraat 81 in de Sagenbuurt.

Twee jaar later, op 4 maart 1959, hertrouwt Jaap met de 30-jarige Nellie IJzelenberg, dochter van de metselaar Cornelis IJzelenberg en Aagje Verkerk, van de Kerkhoflaan uit Crooswijk. Jaap en Nellie vestigen zich na het huwelijk aan de Brandaanstraat in de Sagenbuurt waar Jaap al woont.

In 1967 wordt er verhuisd naar de Middenhagen 16. Hoewel het huis aan de Brandaanstraat ook een tuin had, hadden ze daar wel bovenburen, dus de verhuizing naar de Middenhagen was een hele verbetering, een eengezinswoning, hoekhuis en een grote tuin.

Jaap hield zich beroepsmatig vooral bezig met het schilderen van reclameborden, uithangborden van winkelpanden en beschilderen van bestelauto’s. Toen de nieuwe woningen werden opgeleverd aan de Cranendockweg, beschilderde Jaap de trappenhuizen met afbeeldingen in zijn kenmerkende abstracte stijl. Hij was lid van de Rotterdamse Kunstenaarssociëteit aan de Eendrachtstraat en van de Kunstenaarssociëteit “De Eendracht” aan de Boomgaardhof.

Jaap was al snel bekend in het na-oorlogse IJsselmonde. Hij stond altijd voor iedereen klaar en dat maakte hem ook erg geliefd. In die tijd werd nog gebruik gemaakt van kolenkachels en er moest dus regelmatig gewit worden. Jaap was een groot pleitbezorger van het toen nieuwe Latex en verkoos dit boven het oude witkalk. Hij verkocht de Latex aan de bewoners en hielp hen dan ook vaak mee met schilderen.

Zijn atelier had Jaap in een gebouw naast de kerk op de 1^e etage, zijn dochter Germaine weet niet meer precies waar het was, maar dacht dat er beneden een kleuterschool zat. Mogelijk is het dezelfde ruimte waar nu de Chabotgroep haar atelier heeft, dat zou een opvallend toeval zijn. Helaas is onbekend wat er met de spullen uit zijn atelier is gebeurd na zijn overlijden in 1970, weet zijn dochter nog te vertellen.

Jaap Bijl was op 1 maart 1970 begonnen als leraar op de Technische School en naast zijn activiteiten in de Rotterdamse Culturele scene, was hij ook actief in het kerkelijke leven in IJsselmonde. Hiernaast was Jaap lid van de Wijkraad IJsselmonde en politiek actief voor de Partij van de Arbeid. Op 18 maart werd hij verkozen als Statenlid en op 4 maart werd bekendgemaakt dat hij als nummer 20 op de lijst voor de gemeenteraadverkiezingen van Rotterdam stond.

Jaap was een groot voorstander en voorvechter van de komst van een nieuw wijkcentrum in IJsselmonde. Uiteindelijk zou dat de Klimmende Bever worden, die op 2 maart 1974 werd geopend (in 2005 weer gesloopt voor de aanleg van tramlijn 23).

Op donderdag 19 maart 1970 sloeg het noodlot toe. Tijdens de maandelijkse vergadering van de wijkraad, toen hij het woord voerde en een toelichting aan het geven was over een plan voor de wijkraad, werd Jaap plotseling onwel en overleed ter plekke.

Zoals gezegd was Jaap Bijl een graag geziene persoonlijkheid in IJsselmonde dus zijn onverwachte dood kwam als een schok voor de Wijkraad en de rest van de bewoners in de wijk.

Op dinsdag 14 april 1970 werd door de heer Hohenstein het voorstel ingediend om ter nagedachtenis een kunstwerk van Bijl aan te kopen en dit in het Dienstencentrum IJsselmonde op te hangen. In de daaropvolgende wijkraadsvergadering van 16 april werd dit voorstel unaniem aangenomen, met de aantekening dat als het nieuwe wijkcentrum was gerealiseerd, waar Jaap Bijl zo hard voor had gewerkt, het schilderij daar een ereplaats in de centrale hal zou krijgen. Dit voorstel werd unaniem aangenomen.

Bronnen:

1. Informatie ontvangen van Germaine Bijl, waarvoor veel dank.
2. Verschillende krantenknipsels via www.delpher.nl

Foto’s:

Foto’s uit de privécollectie van de familie Bijl, vriendelijk ter beschikking gesteld door Germaine Bijl.

Kwartierstaat:

Auteur: Marcel Verhoef