Pim Fortuyn

Oorspronkelijk gepubliceerd in Streekarchief Eiland IJsselmonde Kwartaalbericht Voorjaar 2022 (jaargang 37, nummer 1)

Dit jaar (redactie: 2022) is het al weer twintig jaar geleden dat Pim Fortuyn werd vermoord op het mediapark in Hilversum. Hoewel niet afkomstig van IJsselmonde, heeft hij wel een grote rol gespeeld in Rotterdam en zelfs nog een tijdje op Zuid aan de Randweg gewoond. In 1998 verhuisde hij naar zijn bekende residentie “Palazzo di Pietro” aan het G.W. Burgerplein in Rotterdam-West.

Jeugd en opleiding

Fortuyn werd, als Wilhelmus Simon Petrus Fortuijn, geboren in Velsen, Noord-Holland, als derde kind in een rooms-katholiek gezin van uiteindelijk zes kinderen. Fortuyns vader was vertegenwoordiger in enveloppen en papier. Het gezin werd sterk door Fortuyns moeder geleid en beschermd; zijn vader was vaak afwezig door zijn werk en talrijke activiteiten in het katholiek verenigingsleven. Zijn lagereschooltijd onder de hoede van strenge vrouwelijke religieuzen beschreef Fortuyn als "vreselijk". Hij zou er een hekel aan nonnen aan over hebben gehouden, terwijl hij pastoor J.P. Bik van de parochie H. Engelmundus in Driehuis zeer bewonderde. Zijn tijd aan de middelbare school (het Mendelcollege te Haarlem van de paters Augustijnen) ervoer Fortuyn daarentegen als "uiterst aangenaam". Gedurende zijn tienerjaren voelde Fortuyn zich geestelijk verwant met rector pater Hutjens van het Mendelcollege en had met deze rector en pater zeer goede contacten. In zijn jeugd wilde Fortuyn aanvankelijk priester worden en ambieerde in de kerkelijke wereld een carrière en invloedrijke functie; uiteindelijk besloot hij wegens het priestercelibaat niet naar het grootseminarie te gaan.
Na de HBS-B (tot 1967) studeerde hij sociologie en volgde daarnaast colleges in scheikunde, rechten, economie en geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam (toen nog Gemeente Universiteit Amsterdam geheten). Maar wegens de massaliteit van de colleges aldaar, koos hij na het eerste trimester voor de kleinschaliger Vrije Universiteit en volgde daar naast zijn studie sociologie ook colleges in bestuurskunde, bedrijfssociologie, (sociaal-economische) geschiedenis, economie en staats- en bestuursrecht. In 1971 slaagde hij voor zijn doctoraalexamen sociologie. Hij was rond de '100-uren bezetting' van de VU, in februari 1972 - evenals Henk Krol - enige tijd actief in de Studentenvakbond SRVU.

Academische carrière

Fortuyn verhuisde naar Groningen waar hij universitair docent marxistische sociologie werd aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hoewel Fortuyn aanvankelijk sympathiseerde met de CPN, die hem in 1972 het lidmaatschap weigerde, werd hij uiteindelijk actief lid van de PvdA. In 1980 promoveerde Fortuyn bij Ger Harmsen op een proefschrift over de sociaaleconomische politiek in Nederland van 1945 tot 1949. In 1986 werd hij aangesteld als parttime wetenschappelijk medewerker van de SER. Drie jaar later, in 1989, werd hij directeur van de OV-studentenkaart BV in Groningen.
In 1990 verhuisde Fortuyn naar Rotterdam. Daar was hij van 1990 tot 1995 bijzonder hoogleraar arbeidsvoorwaardenvorming bij de overheid (Albeda-leerstoel) aan de Erasmus Universiteit. Hij woonde destijds aan de Randweg in Rotterdam-Zuid.
Vanaf 31 juli 1998 woonde Fortuyn in het woonhuis "Palazzo di Pietro" aan het G.W. Burgerplein in Rotterdam-West. Hier zou hij blijven wonen tot aan zijn dood op 6 mei 2002.

Politiek publicist

Al vroeg in zijn carrière raakte Fortuyn politiek betrokken. Hij publiceerde zijn veelal eigenzinnige standpunten in zijn boeken en columns. Zo was hij acht jaar lang (van 1993 tot 2001) columnist voor het weekblad Elsevier. In zijn columns trad hij op als criticus van 'Paars'. In 1992 schreef hij Aan het Volk van Nederland, waarin Fortuyn zichzelf bestempelde als de opvolger van de tegendraadse politicus Johan Derk van der Capellen tot den Pol, die zich in de achttiende eeuw onder andere in het pamflet Aan het Volk van Nederland tegen het politieke establishment had verzet. In 1994 kreeg hij een eigen programma op de regionale zender Radio Rijnmond en verscheen van zijn hand het boek Het zakenkabinet Fortuyn, een bundeling van columns van zijn hand, waarin duidelijk begon door te klinken dat hij nationale politieke ambities had. In 1995 schreef hij het boek De verweesde samenleving, waarin hij de veronpersoonlijking van de Nederlandse samenleving besprak.

Als lid van de commissie Albeda was Fortuyn in 1999 samen met Hans Ouwerkerk, burgemeester Almere en de latere premier Jan Peter Balkenende te gast in het televisieprogramma Buitenhof naar aanleiding van het essay van Bram Peper over de stand van zaken in de Paarse coalitie en het (gebrek aan) gezag en de visie van de overheid. In 1997 verscheen Fortuyns later spraakmakende boek Tegen de islamisering van onze cultuur. Hij keerde zich in dat boek tegen de multiculturele samenleving. Kern van zijn betoog was dat de islam haaks staat op de waarden en normen van de moderne westerse samenleving. Dit werk en het verhitte debat dat in februari 1997 in het tv-programma Het Lagerhuis volgde, waren aanleiding voor Marcel van Dam om hem (in dat debat) een "buitengewoon minderwaardig mens" te noemen.
Ook toen Fortuyn geen bijzonder hoogleraar meer was aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, bleef hij de titel 'professor' met veel genoegen - ten onrechte - gebruiken en sprak hij ook graag zo over zichzelf. Dat verklaart mede het gebruik van de koosnaam Professor Pim, die onder meer Harry Mens hanteerde om hem in het televisieprogramma Business Class aan te kondigen.

Carrière als politicus

Op 20 augustus 2001 maakte Fortuyn via actualiteitenprogramma 2 Vandaag bekend de politiek in te willen. Voor de camera vertelde Fortuyn niet te moeten denken aan een Paars III. Negen dagen later maakte Kok bekend niet meer beschikbaar te zijn voor het lijsttrekkerschap. Een paar weken later volgde 11 september toen islamitische terroristen de World Trade Towers in New York binnenvlogen. Het politieke speelveld was veranderd na deze opeenvolgende gebeurtenissen. Op 25 november dat jaar werd hij door de nieuw gevormde politieke partij Leefbaar Nederland gekozen tot lijsttrekker voor de parlementsverkiezingen van 15 mei 2002. Fortuyn stelde dat hij links noch rechts was, vroeg om meer openheid in de politiek en drukte zijn misnoegen uit over het zogeheten subsidiesocialisme. Hij stelde minder overheidsinmenging voor in het onderwijs en de (gezondheids) zorg en was een voorstander van een hardere aanpak door de politie. Hij bekritiseerde de media als een Siamese tweeling met de politiek. Een aantal, voornamelijk linkse leden van de partij, zegde hun lidmaatschap op uit protest tegen zijn benoeming.

Een interview in dagblad de Volkskrant van zaterdag 9 februari 2002 zorgde voor ophef. Fortuyn haalde een apocrief aan Voltaire toegeschreven citaat aan: "Ik kan uw mening nog zo abject vinden, maar ik zal uw recht verdedigen om die te uiten." Daarna vervolgde hij met: "Ik ben ook voor afschaffen van dat rare Grondwetsartikel: gij zult niet discrimineren. Prachtig. Maar als dat betekent dat mensen geen discriminerende opmerkingen meer mogen maken, en die maak je in dit land nogal snel, dan zeg ik: dit is niet goed. Laat mensen die opmerkingen maar maken." Door veel journalisten werden deze woorden opgevat als een pleidooi voor het schrappen van artikel 1. Toen de interviewers Frank Poorthuis en Hans Wansink hem voorhielden dat hij dat laatste niet mocht zeggen van zijn partij, repliceerde hij met "Nou, daar moest ik me maar eens niet zoveel meer van aantrekken”.

Fortuyn werd daarop door het bestuur van Leefbaar Nederland ontboden voor spoedoverleg. Hij weigerde zijn woorden terug te nemen en werd op 10 februari 2002 afgezet als lijsttrekker. De dag daarna kondigde hij zijn eigen beweging aan, de Lijst Pim Fortuyn (LPF), die op 14 februari officieel werd opgericht. De meeste aanhangers van Leefbaar Nederland vertrokken naar de nieuwe partij en deze scoorde in de daaropvolgende weken hoog in de opiniepeilingen.

Op 16 februari 2002 kwam de single "Wimmetje gaat, Pimmetje komt" uit, waarin Pierre Kartner met Fortuyn een duet zong. Het werd een bescheiden hit die kwam tot positie 88 in de Single Top 100.

Als lijsttrekker van Leefbaar Rotterdam behaalde Fortuyn een grote overwinning bij de gemeenteraadsverkiezingen op 6 maart 2002. De partij wist bijna vijfendertig procent van de stemmen in de wacht te slepen, waarmee ze met 17 van de 45 zetels de grootste fractie in de gemeenteraad werd. Aansluitend vond er een debat plaats in Amersfoort. Fortuyn werd fractievoorzitter. Met deze overwinning kwamen ook in veel andere gemeenten in Nederland de zogeheten Leefbaren zeer succesvol de gemeenteraad binnen.

In april 2002 publiceerde hij wat zijn laatste boek werd, De puinhopen van acht jaar paars, dat als verkiezingsprogramma voor de Lijst Pim Fortuyn ging dienen. Het boek werd op 13 maart 2002 in Nieuwspoort gepresenteerd, waarbij het zogenaamde taartincident plaatsvond: actievoerders gooiden een taart in Fortuyns gezicht. Dit incident was het begin van de discussie over Fortuyns beveiliging. Pim Fortuyn ontving anonieme brieven met doodsbedreigingen. Hij verklaarde zich zorgen te maken over zijn persoonlijke veiligheid. Hij noemde de Nederlandse samenleving in schijn verdraagzaam, niet in werkelijkheid.

Moord

Op 6 mei 2002, negen dagen voor de Tweede Kamerverkiezingen, waar zijn Lijst Pim Fortuyn aan deelnam, werd hij op een parkeerterrein van het Audiocentrum op het Media Park in Hilversum vermoord door de linksradicale milieuactivist Volkert van der Graaf. De dader werd vrijwel direct na de moord gearresteerd. Hij werd later veroordeeld tot een gevangenisstraf van 18 jaar en kwam op 2 mei 2014 voorwaardelijk vrij. De moord veroorzaakte veel ophef in binnen- en buitenland en maakte een discussie los over de vrijheid van meningsuiting. Er deden tevens verscheidene complottheorieën de ronde, waarover diverse boeken en documentaires zijn verschenen.

Fortuyn werd op 10 mei na een requiemmis in de kathedraal van Rotterdam onder massale belangstelling begraven op de begraafplaats Westerveld in zijn geboorteplaats Driehuis (provincie Noord-Holland). Op 20 juli 2002 werden de stoffelijke resten van Fortuyn herbegraven in Provesano in Italië, waar Fortuyn een vakantiewoning bezat.
Bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer op 15 mei 2002 stond Fortuyn nog op de stemlijst. Daarop werden 1.358.942 stemmen uitgebracht. De LPF behaalde 26 zetels. Niet eerder had een partij bij de eerste deelname aan verkiezingen zoveel zetels in de Tweede Kamer behaald. Het succes bleek kortstondig. In 2006 behaalde de LPF geen enkele zetel meer.

Nalatenschap

Er werden twee standbeelden voor Pim Fortuyn opgericht, beide in 2003. Het ene beeld, gemaakt door Daphné Du Barry, stond voor zijn woning aan het G.W. Burgerplein en beeldde hem af in zijn karakteristieke “at your service” houding. Na de verkoop van “Palazzo di Pietro” in 2010 werd het beeld in 2011 voor € 20.000,= aan een particulier verkocht.

Het andere beeld, een marmeren sokkel met daarop een buste van hem, gemaakt door Corry Ammerlaan - Van Niekerk, werd aan de Korte Hoogstraat geplaatst. Op de zuil staat de tekst in RVS letters: Loquendi libertatem custodiamus. Latijn voor: “Laten we waken over de vrijheid van het spreken”. Het beeld stond aan de Korte Hoogstraat, voor het Schielandhuis, in Rotterdam.

Op 16 april 2012, tien jaar na de moord op Fortuyn, besloot het college van Burgemeester en Wethouders in Rotterdam om het plein voor het Schielandhuis te benoemen als Pim Fortuynplaats. Hierdoor stond het beeld van Fortuyn voortaan op de naar hem genoemde plek in Rotterdam. Elk jaar op 19 februari (zijn verjaardag) leggen vertegenwoordigers van Leefbaar Rotterdam bloemen bij het beeld en elke vijf jaar wordt er op 6 mei (de dag van zijn moord) op de Pim Fortuynplaats een herdenking gehouden.

Kort voor 6 mei 2003, de eerste “verjaardag” van de moord op Fortuyn, werd er op het Mediapark in Hilversum werd een herdenkingstegel geruisloos en zonder officieel vertoon onthuld. In omroepvakblad Spreek’buis legde NOB- directeur Jonkhart uit dat het NOB met de plaquette “de aandacht wil vestigen op een van de zeldzame politieke moorden in de Nederlandse geschiedenis.”

Er heerste onder de autoriteiten op het Media Park in Hilversum een zekere vrees dat elk zichtbaar monument kon uitgroeien tot een massaal bezochte plaats van herinnering, verdriet en bovenal boosheid die een uitweg zou vinden in mogelijk jaarlijks terugkerende onrust. Tegen die stroom in kwam er toch deze tegel, dankzij de inzet van initiatiefnemer, radioman Rommert Kruithof, die stelde dat hij “recht wilde doen aan de geschiedenis”.

Geheel in de stijl van de flamboyante Fortuyn kwam er op de begraafplaats van Provesano in Italie, waar Fortuyn een huis bezat en waar hij altijd graag verbleef, een “praalgraf”. Over zijn politieke erfenis zijn de meningen nog steeds verdeeld. Wat men wel kan stellen is dat Fortuyn, zeker in Rotterdam, het politieke speelveld enorm heeft veranderd en dat “zijn” partij, Leefbaar Rotterdam, sinds de enorme overwinning tijdens de gemeenteraadverkiezingen op 6 maart 2002, nagenoeg onafgebroken als grootste partij “uit de bus” is gekomen.

De verkiezing van “de grootste Nederlander aller tijden” in 2004 leidde tot flink wat ophef. Winnaar werd namelijk niemand minder dan Pim Fortuyn, nog vóór Willem van Oranje. Later bleek er iets mis te zijn gegaan met de telling. Eigenlijk had de Vader des Vaderlands toch de meeste stemmen gekregen, alleen bleek dat pas de volgende dag. De computers waren vastgelopen, waardoor een deel van de stemmen pas na de uitzending werden geregistreerd. De KRO, de organiserende omroep, draaide de uitslag echter niet terug en kwam met een katholieke oplossing: Pim de grootste, Willem de meeste.

Bron:

1. Biografie Pim Fortuyn op Wikipedia.
2. Leonard Ornstein, “de jonge Fortuyn”, uitgeverij De Bezige Bij, 2012.
3. Informatie van BOKR (Beeldende Kunst & Openbare Ruimte in Rotterdam).
4. Biografie Pim Fortuyn van Parlement.com
5. “De herdenkingstegel voor Fortuyn op het Media Park” op Spreekbuis.nl.
6. Pim Fortuyn “Autobiografie van een babyboomer”, uitgeverij Karakter Uitgevers BV, 2002, in 2021 heruitgebracht onder de titel “Pim Fortuyn, de autobiografie” door Vesper Publishing.

Kwartierstaat:

Auteur: Marcel Verhoef